Muestra lingua: LEON PINSKER por Edmond Cohen

edmond-cohen1Keridos amigos,
Mi emisyon de este djueves va ser sovre Leon Pinsker, un syonisto de antes ke egzista el byervo syonismo.

Los ke van a kerer oirme en direkto lo podran indosen a las 4 h 06 PM, ora de Paris, sovre http://www.radioj.fr  Kale klikar arriva a la derecha sovre Ecouter Radio J en direct. I si no es en direkto, abasta asperar un diya o dos, i despues ir a oirme en redifuzyon sovre http://www.radioj.fr/node/145


Saludos a todos
Edmond Cohen Paris Fransya

linea

LEON PINSKER

 

Saludes a todos los oyentes de la emisyon Muestra lingua, la emisyon en djudeo-espanyol fundada por el profesor Haïm-Vidal Sephiha i prezentada agora por vuestro servidor Edmond Cohen, kon Philippe en la kabina.

Mi emisyon se puede oir en el mundo entero sovre internet, al sityo de Radyo J, ama, malorozamente, estos tyempos solo en direkto (el djueves a las 4 i sesh).

De otra parte, vos akodro ke el proksimo atelye de konversasyon de Vidas Largas se va tener el martes 5 de janvier 2016, de las dos a las kuatro, en el Centre Communautaire. Estos atelyes son avyertos a todos, venid munchos.

La semana pasada, no tuve el tyempo de eskapar mi emisyon sovre Primo Levi i su muerte el 11 de avril 1987. Vos estava dizyendo lo ke sige:

Antes de aparejar la prezente emisyon, me paresiya koza sigura ke Primo Levi se mato el mismo, porke esto es lo ke syempre oyi. Agora esto un poko mas shupeli sovre esto, despues de tener meldado un largo artikolo en ingles eskrito por un sosyologo de Oxford, Diego Gambetta, ke topi sovre internet:

http://bostonreview.net/diego-gambetta-primo-levi-last-moments

Kualo savemos de manera sigura? Ke Primo Levi sufriya de depresyon. Elio Toaff, el hahambashi de Roma, deklaro ke resivyo, solo diez minutos antes de su muerte, un telefon de Primo Levi, ke no konosiya i kon el kual nunka teniya avlado antes. Asigun el haham, sin dizirle  ke iva matarse, Levi le disho yene: «No puedo kontinuar kon esta vida. Mi madre tyene un kanser, i a kada vez ke veo su kara me akodro las karas de estos ombres echados sovre las banketas en Auschwitz.»

Ama Levi aviya dicho  el mismo, poko antes, a una amiga ke su depresyon no teniya de ver kon Auschwitz.      

Levi fue topado muerto en basho de la eskalera de su kaza, kaido de la tresera tabaka. Kuando vino la Polisiya, pishin konsidero ke esta muerte no era un aksidente, era un suisidyo.

Ama yene ay razones de kedar shupeli. No solo Levi no desho dinguna letra dizyendo ke se iva matar i deke, ama nada, afillu su telefon al haham, permetiya de pensar ke teniya entisyon de matarse. Este diya Levi resive su korreo de la kapidjia, la rengrasya kon una sonriza i syerra su puerta. La kapidjiya abasha a pye las tres tabakas (afillu ke aviya un asensor) i una vez abasho, oye un ruido: es el puerpo de Levi ke kayo sovre el asensor. Deke, si keriya matarse, eskojer este momento i esta manera de matarse?

I si era solo un aksidente?

Ansina uvyera eskapado mi emisyon de la semana pasada, si uvyera tenido el tyempo.

Ama despues de mi emisyon, mi amigo Renaud Souhami, ke tyene la grande amistad de venir kaji kada semana a la radyo para eskucharme en direkto, me disho ke por su parte no pensava ni a un suisidyo ni a un aksidente, ama a un asasinato.

Interesante, no?

Naturalmente, le demandi:  deke pensas a un asasinato?

Su repuesta es la sigyente: Komo se puede azer ke Primo Levi, ke, afillu si se syente djudyo, no es relijyozo, esto ya lo savemos i ya lo eskrivyo, no tope otro para telefonear antes de matarse ke un haham, indimas el hahambashi de Roma, ke no konose, al kual nunka avlo i del kual no deve mismo konoser el numero de telefon? Uvyera eskrito un papel, o si keriya telefonear, uvyera telefoneado a un amigo ke konosyera, no a un haham indimas deskonosido de el.

De esto Renaud Souhami trava la konkluzyon ke el ke telefoneo al hahambashi no era Levi, ama era su asasino azyendose pasar por Levi para azer kreer a un suisidyo. Eskrivir un falso papel no puediya, porke no se iva ver la eskritura de Levi. Yamar a un konosido de Levi, no puediya, porke este uvyera rekonosido ke no es la boz de Levi.

Bueno, dishe a mi amigo, ama komo puediya el asasino saver ke el hahambashi no konosiya la boz de Levi, saver ke la madre de Levi teniya un kanser, ets? I sovre todo, komo izo para matarlo sin lucha, sin ruido, djusto diez minutos despues de tener telefoneado (i de ande?) al hahambashi?

Mi amigo Souhami me dyo sus repuestas: asigun el, el asasino konosiya los uzos de Levi, suvyo a la kuatrena tabaka (si aviya en la kaza una kuatrena tabaka) asperando ke se vayga la kapidjiya; despues, abasho, sono a la puerta, Levi avriyo, el asasino le disho una koza para azerlo salir, por egzemplo la kapidjiya lo keriya por kualkyer koza, i una vez afuera, lo echo por el burrako del asensor.

Mos vamos a kedar sovre esta ipotezis. Yo no se, i me parese ke el misteryo kedara para syempre.

Esto dicho, para oy, mi amigo Jose Molho (si, yene el, ke rengrasyo komo a kada vez ke me da ideas muevas de emisyon) me dyo esta vez la idea de avlarvos de Leon Pinsker, ke ya devesh konoser: ay una ermoza kaye a su nombre en Tel Aviv, porke 14 anyos antes de Herzl, eskrivyo un livro empushando a los djudyos de fundar un estado de los djudyos en kualkyer parte del mundo.

Ya vos avli de el un poko, el  17 de desyembre 2009, ay djusto djusto sej anyos, kuando ize mi emisyon intitolada El nasimyento del syonismo. Ama si avli de el en esta emisyon, avli tambyen de munchos otros, i esta vez tengo la gana de apezgarme mas sovre el solo.

Leon Pinsker nase el 13 de desyembre 1821, en la sivdadika de Tomaszov Lubelski, ke se topa al sur este de la Polonya, ama aze parte en este tyempo del Imperyo ruso. Su padre, Simchah Pinsker, es profesor de ebreo en una eskola ke dirije, i eskrivano en ebreo.

El chiko Leon (Leib en yidisch) entra en  la eskola de su padre en Odessa (Ukranya), i despues es uno de los primeros djudyos a entrar en la universidad de Odessa, ande se ambeza el derecho. Ama se da muy presto kuenta ke syendo djudyo no va pueder ser avokato por modo de los quotas kontra los djudyos, i troka de estudyos para estudyar medikeriya en Moskva.

Una vez mediko, va aboltar en 1849 en Odessa para pratikar su ofisyo. Tyene 27 anyos.

Este ombre, konosido oy komo uno de los padres del syonismo, era en esta epoka, a la roves, un ardente defensor de las ideas de la haskala, kijo dizir las luzes, el modernismo i la asimilasyon. Pensa en su mansevez ke el derecho, para un djudyo, de verse tratado komo un ombre komo los otros, pasa por la asimilasyon, kijo dizir, entre otras kozas, avlar ruso, o polones asigun el lugar. El mismo funda una gazetta en ruso, i lucha ansina para la asimilasyon de los djudyos del este.

Ama en 1871, a la edad de 50 anyos para Pinsker, afita el pogrom de Odessa ande syenes de botikas, kazas, lokandas djudiyas son derrokadas, sovre todo por merkaderes gregos envidyozos de la konkurensya i de la reushita de los djudyos.

Leon Pinsker
Leon Pinsker

Esto se pasa delantre de Pinsker, i va trokar su manera de ver, de la mizma manera ke, unos kuantos anyos despues, las manifestasyones antisemitas de Paris  kontra Dreyfus van a trokar la vida de Herzl. El asko va empushar a Pinsker de alesharse de sus ideas politikas, ama sin ke dainda entre en sus ideas syonistas (empleo el byervo syonisto afillu ke no fue dainda inventado. Sera inventado en 1891 por Nathan Birenbaum) . Ama diez anyos mas despues de los pogromes de 1871, ay los pogromes  de 1881 en Rusiya ama tambyen en Ukranya inkluyendo de muevo a Odessa. I esta vez Pinsker desha para syempre sus ideas de asimilasyon, i konkluye a la rovez ke la asimilasyon no servira de nada para los djudyos, yene seran persegidos.

Este mismo anyo 1881, Pinsker se aze amigo kon un djudyo nasido de Kovno, en Lituania,  mas mansevo de el, Moshe Lev Lilienblum, el tambyen deziluzyonado de la haskala, i los dos en djuntos fundan el movimyento Hibat Tsion (amor de Tsion). Pinsker es el Prezidente, Lilienblum el sekretaryo. Sus myembros se yaman los hoveve Tsion, los amantes de Tsion. La idea del movimyento es de fundar un estado para los djudyos en Tsion, kijo dizir en Erets Israel.

Pishin en 1882, Pinsker aze un grande viyaje en Evropa del oeste: se va en Vyena, Berlin, Paris i Londres. Aya se va a ver los kapos de las komunidades djudiyas para tomar ideas i ayudo. En Vyena i Paris, los kapos ke ve Pinsker no se amostran interesados por la idea de un estado para los djudyos i prefyeren la idea de embiyar en Amerika los djudyos persegidos de Evropa.

Ama en Londres, Pinsker es eskuchado kon mas interes, i un deputado djudyo se amostra de akodro kon el i le dize ke zale azer konoser sus ideas por el mundo entero, i por empesar eskrivirlas en un livro.

Sin pedrer dingun tyempo, este mismo anyo 1882, Pinsker eskrive en alman i aze publikar en Berlin un livro anonymo. intitolado Autoemancipation! (kon un punto de eksklamasyon, ke amostra byen ke este livro es un grito) Mahnruf an seine Stammesgenossen von einem russischen Juden (Autoemansipasyon! Avizo a sus haverim de trivo por un djudyo ruso). Aki tambyen Stammesgenossen, ke trasladi komo pude por haverim de trivo, es un byervo interesante: no dize de la misma patria, syendo ke los djudyos, en tanto ke djudyos, no tyenen patria, es djustamente el problema ke kale rezolver. No dize tampoko de la misma relijyon, porke los djudyos no son todos relijyozos, ama pertenesen yene al mismo puevlo. En franses, yo trasladariya stammesgenossen por congénères.

Por lo ke se, no se puede topar sovre internet el teksto de Pinsker en franses, ama se puede merkar komo livro porke uvo una edisyon en 2006 kon una akdama de Georges Bensoussan.

A la kontra, el teksto se puede topar en ingles sovre internet, en el sityo de la Jewish Virtual Library:

https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Zionism/pinsker.html

Pinsker empesa por sitar Hillel: «Si yo no so para mi, kyen sera para mi? (…) I sino agora, kuando?»

Un syerto Olivier Ypsilantis, en el sityo zakhor on line, a eskrito sovre el livro de Pinsker un artikolo interesante sovre el kual yo lavori.

Asigun Ypsilantis, i yo so de akodro kon el, este teksto es «uno de los mas ermozos del syonismo».

La idea de Pinsker, es ke el puevlo djudyo deve empesar por tomar konsyensya ke es un puevlo, i ke es el mismo ke deve konkistar su libertad, su emansipasyon, i no asperarla de los otros puevlos.

Pinsker es nasyonalisto i laiko. Es a la vez kontra el internasyonalismo marksisto, el ke va ser despues el de Trotsky, ke kyere aogar el puevlo djudyo en medyo de los proletares de todos los paizes, i a la vez kontra los relijyozos, ke saven solo konsejar de asperar i soportar las negriguras i las matansinas sin menearse. El kyere una politika nasyonala.

Pinsker es un mediko. Mira el antisemitismo kon los ojos de un mediko, asigun el kual el antisemitismo es una hazinura de la umanidad. Esta hazinura se yama judeophobiya. En jeneral, una phobiya es una hazinura ke se kura, ama aki no va ser posivle: «La judeofobiya es una psikoza. En tanto ke psikoza es ereditarya, i en tanto ke hazinura trasmetida desde 2.000 anyos, es inkuravle», eskrive Pinsker.

No sirve dunke de nada de luchar kontra el antisemitismo. Kale topar otras solusyones. Los puevlos nunka kyeren a los ajenos, es ansina. I ven los djudyos komo ajenos, salvo ke los ajenos tyenen una tyerra. Los djudyos no. Son ajenos absolutos porke ajenos sin tyerra. Dunke kale ke tengan una tyerra a eyos, i ke se vayan aya.

La emansipasyon de los djudyos puede solo venir de eyos mismos. Es un yerro de pensar ke la emansipasyon de los djudyos pueda venir de los otros puevlos, mismo animados por buenos sentimyentos. El puevlo djudyo deve espertarse i no asperar de los otros. Deve tener de muevo el orguyo ke a pedrido, i akodrarse ke es el puevlo de los Makabim.

Kale fundar un territoryo nasyonal. Ande? Veremos despues. No kyere meter inat sovreTsion, afillu si en mismo tyempo el mismo a fundado Hibat Tsion. Tsion, no es kualsikyer territoryo. Es Erets Israel. I por tanto, en su livro Pinsker eskrive: «Sovre todo no devemos sonyar de refraguar la antigua Djudea. Ke muestro lavoro kede modesto! No es la Tyerra Santa ke deve ser el eskopo agora de muestros esfuersos, ama una tyerra de mozos. (…) Puede ser ke la Tyerra Santa sera un diya de muevo muestra. Si vyene ansina, tanto byen, ama antes de todo, tenemos de determinar – i esto es un punto fundamental –  en ke pais puedemos irmos, i en el mismo tyempo , si este pais es kapache de ofreser a los djudyos de todos los paizes ke tendran de kitar sus ogares un refujyo siguro i sin kontestasyon, i kapache de produktivizasyon».

I Pinsker eskapa su livro dizyendo: «La rejenerasyon nasyonala de los djudyos deve empesar por un kongreso de kapos djudyos. Dingun sakrifisyo sera demazyado grande para esta aksyon ke asigurara el futuro de muestro puevlo, en peligro en todas partes.

El kosto de esto todo no prezenta difikultades ke no se puedan rezolver.

Ayudadvos, i el Dyo vos ayudara!»

Afillu si Pinsker eskrive en su livro ke no es ovligado ke el pais de los djudyos sea Erets Israel, todos sus amigos de Hibat Tsion, tresalidos, dizen ke kale pishin ovrar para fraguar el ogar djudyo en Erets Israel.

I en este mismo anyo 1882, el 31 de junyo, 10 myembros de los Hoveve Tsion fundan en Erets Israel la sivdad de Rishon le Tsion, ke de diez paso agora a una povlasyon de kaji 250.000 moradores.

Despues Pinsker va kontinuar su lucha al lado de sus amigos, asta su muerte en Odessa en oktovre 1891. Pinsker muere, i este mismo anyo 1891, komo vos dishe, nase el byervo syonismo.

Vos akodro ke Herzl, por su parte,  va eskrivir su famozo livro Der Judenstaat (el Estado de los Djudyos) en 1896, 5 anyos despues de la muerte de Pinsker, i ke es en 1897 ke se tendra el Kongreso de Basel ke aunira todos los movimyentos syonistos, inkluyendo los Hoveve Tsion fundados por Pinsker i Lilienblum.

El puerpo de Pinsker fue yevado en Erets Israel en 1934, i agora su tomba se topa en Yerushalayim, serka del Monte Scopus.

Ansina se eskapa mi emisyon, i vos digo al djueves ke vyene, si kyere el Dyo!

Edmond Cohen
Paris – Fransya

Check Also

umor judio kacha

La Seksion en ladino/djudeo-espanyol del djurnal Shalom: «LAS KARAKTERISTIKAS DEL UMOR JUDIO» i otros artikolos del 2/5/2024

La Seksión en ladino de kada semana del periodiko Shalom de Estambol siempre kon artikolos …

One comment

  1. Gracias al amigo y maestro Edmond Cohen, por el preciso y detallado retrato de este pionero en la defensa de los derechos del pueblo judio que fue Pinsker … una figura quizas no suficientemente valorada por los estudiosos del movimiento sionista, eclipsada tal vez por la impronta dejada por Herzl, asi como otras igualmente ilustres, como la de Jabotinsky … Encontrar un hogar nacional para el pueblo judio, aunque éste no se asentase en la tierra mítica del antiguo Israel, representó sin duda un árduo cometido, al que se dedicó en cuerpo y álma Pinsker, un hecho de notable relevancia histórica, que le hace merecedor de reconocimiento, y como no tambien de esta reseña …

Deja una respuesta

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.