En esta seksion “En vista de Rachel”, Rachel Amado Bortnick, fundadora de Ladinokomunita, un foro en Internet para korrespondensia solo en djudeo-espanyol, va a partajar kon mozotros kada mes sus komentarios sovre distintos butos.
Ironias en una opera mueva ke se prezento en New York
A las muy pokas operas de temas djudias, oganyo (2010) se adjusto otra una, “Il Caso Mortara” (El kavzo Mortara) en italiano, ke tuvo su “premiere” en New York en Febrero-Marso, 2010. La estorya es el bien konosido kavzo verdadero de un ijiko djudio, Edgardo Mortara, ke a la edad de 6 anyos en 1858 fue tomado por fuersa de su famiya i kriyado komo kristiano por el Papa Pio (Pius) IX el mezmo. Edgardo toma el nombre de Pio, en onor de su “muevo padre”, se aze un saserdote katoliko, i nunka kere mas saver de sus raises djudias ni de su famiya. Ma a la fin de su vida, en 1940, los Nazis lo markan komo djudio. Solo su muerte natural lo salva de ser mandado a los kampos de muerte de los Nazistas. En la opera, la shena final es mas dramatika: Edgardo, a la edad de 89 anyos, esta en kama aserkandose a la fin de su vida, i tiene viziones de su madre djudia.
“Il Caso Mortara” fue prezentada por la kompania de opera italiana de New York (Dicapo Opera Company) ke avia enkargado a Francesco Cillufo, un mansevo kompozitor-libretisto italiano, de kompozar una opera mueva. El tema fue su elejido.
Djusto 100 anyos antes, en 1910, la Metropolitan Opera de New York avia komisionado por primera ves a un italiano de kompozar una opera mueva. Entonses el italiano era Giacomo Pucini, I la opera fue La fanciulla del West.
Ke ironias ke ay en “Il Caso Mortara”! La opera empesa kon la shena de kaza ande Marianna Mortara esta ensendiendo las kandelas de Shabat, kuando los dos ofisiales de la Inkizision entran, i se lo yevan a la kriyatura Edgardo, travandolo de los brasos de su madre, kon yoros i gritos. Pio IX en su tiempo avia pronunsado ke sus derechos komo “padre spiritual” de la kriatura eran mas emportantes i valables de los derechos de los padres proprios. Un otro papa de mezmo nombre, el Pio XII, a su tiempo despues de la Shoa, dio la mezma razon kuando refuzo de retornar a sus famiyas kriaturas djudias guadradas por famiyas kristianas, o mezmo de akseptar ke egzistian talas kriaturas. Pio IX avia aktuado leyes antisemitas ke fue un modelo para las maldichas “leyes de Nurenberg” de los Nazis. Djudios no eran permetidos de tener servientes o empiegados kristianos. Ma los Italianos no aplikavan esta ley, i por esto la famiya Mortara, komo munchos otros djudios ke tenian menester de ayudo, sovre todo para Shabat, pudo empleyar a una katolika. Fue esta muchacha, ke en un momento kuando el chiko Edgardo estava malo (hazino), lo avia baptizado en rogando por su salvasion! (Normalmente el baptizmo se podia azer solo por ofisiales de le iglesia, ma otros katolikos podian azer el “baptismo en emerjensia”. Ansi ke kuando Edgardo se sano, ya era un “muevo kristiano”, i no podia kedar kon una famiya djudia, a menos ke la famiya se konvertiera tambien.)
En la opera, kuando Marianna Mortara estava para murir, su ijo Rikardo viene ande Edgardo (el saserdote Pio Mortara) a rogarle ke venga a ver a su madre. Pio refuza estas rogativas de su ermano, i tambien de estar kon la famiya kuando estavan asentados en los siete dias de dolyo. Komo ya dishimos, en la kava shena de la opera, ay las dos grandes ironias: en el momento ke el viejo Edgardo estava para murir, ve el imajen de su mama, akodrandolo ke avia refuzado de vijitarla kuando estava en kama de muerte, i tambien los dos ofisiales Nazis vienen a yevarselo komo djudio.
Ke ironia tambien ke la opera “Il Caso Mortara” se metio en shena en el oditorio de la kompania Dicapo, ke es situada en Manhattan, en la iglezia St. Jean Baptiste, una iglesia katolika!
I para mozotros en el grupo de Ladinokomunita uvo una otra koinsidensia ironika, aunke menos dramatika, relasionado kon esta estorya. Muestro amigo Edmond Cohen, sin saver nada de la opera a este sujeto, trato del kavzo Mortara en su emision de radio (Alliance ) en Paris, Fransia, el 11 Marso, 2010, djusto 4 dias antes de la ultima prezentasion de la opera «Il Caso Mortara» en New York. I yo tambien supe de esta opera despues ke oyi la emision de Edmond. Kuando se lo eskrivi a Edmond, el me respondio ke si la opera fue bien resivida, pekado ke el no va poder dizir ke fue grasias a su emision!
Ma en realidad, lo mas de los artikolos kritikos sovre la opera no fueron favorables. Un artikolo en el jurnal djudio-amerikano the Forward dize ke malorozamente los ke keren beatifikar al papa Pio IX no tienen nada de merekiarsen a kavza de esta opera sovre “»Il Caso Mortara».
habia leido sobre este caso pero no sabia de la opera, seria lindo verla pero no creo que llegue a mi pais