Muestra lingua: THEA WOLF por Edmond Cohen y Renaud Souhami

edmond-cohen1Keridos amigos,

El pasado djueves, komo me topava abashamyentado, ronko i tosyendo, demandi a muestro amigo Renaud Souhami, tambyen abashamyentado ama no tosyendo (porke el se kura, a la diferensya de mi) de azer una emisyon en mi lugar, ke ya teniya aparejado el. No es la primera vez ke esto afita. I mos topimos los dos ayer en la radyo, yo solo para prezentarlo, i despues el es ke avlo sovre los rekodros de Thea Wolf, una enfirmyera djudiya almana ke lavorava durante la gerra en el oshpital djudyo de Alexandria en Ayifton.

Los ke van a kerer oirme en direkto lo podran indosen a las 4 h 06 PM, ora de Paris, sovre www.radioj.fr  Kale klikar arriva a la derecha sovre Ecouter Radio J en direct. I si no es en direkto, abasta asperar un diya o dos, i despues ir a oirme en redifuzyon sovre http://www.radioj.fr/node/145

Saludos a todos
Edmond Cohen Paris Fransya

linea

THEA WOLF

Saludes a todos los oyentes de la emisyon Muestra lingua, la emisyon en djudeo-espanyol fundada por el profesor Haïm-Vidal Sephiha i prezentada oy, no por vuestro servidor Edmond Cohen abashamyentado i ronko, ama por mi amigo Renaud Souhami, kon Philippe en la kabina.

Por empesar,  vos akodro ke el proksimo atelye de konversasyon de Vidas Largas se tendra el martes 22 de novyembre, a las  dos i medya, en el Centre Communautaire.

Vos akodro tambyen ke agora las emisyones de Radio J se pueden oir sovre internet. Si el tekniko lo kyere byen, mi emisyon se puede oir sea en direkto, sea kuando se kyere, eya sola, kale klikar en el sityo de Radio J, sovre Emissions, i irse en pajina 5, aya se topa la miya…o no se topa. Estas ultimas semanas, no se topo. Ya entenditesh ke esto no depende de mi. http://www.radioj.fr/node/145

renaud_souhami_medio
Renaud Souhami

Esto dicho, me kedo I do la palavra a mi  amigo Renaud Souhami, ke rengrasyo por su lavoro, mos va avlar de Thea Wolf la enfirmyera del Hospedal Israelite de Alexandria.

Karos amigos,
Komo ya lo savesh Edmond me demanda a ke aga una émission de vez in kuando . El problema es ke kon los anyos me izi muy haragan. Kreygo ke  es el privilegio de los ke lavoraron muncho. Kuando estava in el Congo Belgikano  kon mi padre lavoravamos 364 dias a l’anyo de las 8 de la demanyana asta la media noche por la mas parte. Agora me tomo este lusso de ser haragan.

Ma no es de esto ke vos kerya avlar. Es ke tengo ke aparejar 2450 byervos para estar in el tyempo de la emisyon.  Ande los vo topar.  I de otra vanda kero ayudar  mi amigo Edmond ke desde 10 anyos, se esta uzando el kuero de los dedos   i el meyoyo kada semana para topar sujetos de interes para las emisyones. Me aze pena de no ayudarlo un poko.

Enfin, komo a mi torno tengo de aparejar la emisyon, vos vo avlar de una historya  ke mos konto Théa Wolf una infermyera ke  lavoro in el Hopital Israelite d’Alexandrie in los anyos  1932 asta 1947. Sister Thea komo todos la yamavan me paryo in este mizmo hospedal, konosyo mis parientes i munchos  djidios de Alexandria.

thea_wolfEra de origin alamana, era djudya i mos konta in su livro de memorya ke fue eskrito debasho la eskriturya de Ada Aharoni de Israel., una storya diskonosida ke me plazyo i ke kero partajar kon vozotros. Su  livro ingles es « Not in Vain «   i in frances , La femme en blanc de l’Hopital Israelite d’Alexandrie.

Konta komo desde manseva tenya este dezeo fuerte de ayudar a la djente,  i fue un rabino ke konvensyo sus parientes a desharla ambezarse a ser enfirmyera. Mas tadre topo  in Egito este lavoro . . Yorra in su livro pormodo ke si eya pudo salvarse in estando in Egito, no pudo salvar sus parientes de los nazis.

Aki una de las historyas ke bivyo

Es eya ke avla :
In 1939, vino a el hospedal ande lavorava komo infermyera un ombre kon un zabit egyptyano i keryan avlar kon el Dotor kapo ke era el Dotor de Cirurgya Katz. Lo  risivi i le dishi:

Dime deke lo keres , i te aseguro  ke vo trasmeter interamente  tus palavras.

I El ombre disho : Me yamo Mark, se un marinero del vapor aleman « Cairo «  ke esta in el puerto de Alexandria i ke se va aboltar a Hamburgo amanyana. Ya izimos munchas eskalas in la mar mediteranea para deshar  las ropas ke trasportamos i ke es muestro lavoro , ma tenemos un grupo de pasageros djidios ke se asuvieron in Hamburg para fuyirsen de Alemagna. Solo ke a kada vez ke mos aserkamos de una eskala el Kapitan los aserra in las kabinas i no les permette mas de salir asta ke mos aleshamos de la tyerra. Kere ke abolten in Alemagna kuando supo ke estos pasageros ke trasportava eran djidios . Los kere dar a los nazistas ke los mandaran por siguro in los kampos de konsentrasyon.

Son 13 personas i son sekestrados . Biven angusyas terribles , son dezesperados. Se syenten kondamnados i Alexandria es el ultimo puerto antes de aboltar a Hamburgo. Avli kon eyos i los kero ayudar a lo ke puedo.

alexandriehopital45

Fue in avlando kon el zabit del puerto ke me akompanya aki mizmo ke avyash amahado ke supi ke yavya una kommunidad djudia importante in Alexandria, pensi a obtener ayudo del Hospedal vuestro i vini a ver vos.

Tengo un plan ke puedeser puede fonksyonar si estash de akordo.

Proposo alora un plan ingeniozo para ayudar los enkarselados.

Disho; Asigun las leyes maritimas internasyonales kuando yay una epidemya ensima de un vapor, el kommandante del vapor es ovligado de dar avizo a las otoridades sanitaryas. Se deve alora meter el vapor entero in karentena, i el vapor no puede salir a la mar asta ke la epidemya se keda i ke los hazinos abolten a ser sanos.

Alora imagini ke los 13 pasageros  kayen insupito hazinos, séra las otoridades sanitaryas ke tendran ke dar sus avizos. Una commission sanitarya va assuvir para azer inspeksyon i tendra ke dizir ke visto sus hal, kare meterlos al  hospitales.

Se deve de topar un remedyo para ke estos pasageros seygan veramente hazinos ma ke puedan tambyen aboltar a la sanedad. Deven de apareser in negro hal. Puedeser in dandoles unas melezinas ke los aga kayer in un genero de koma, va kaminar. Kare ke paresen  tener una malatya.

theresehopitale55Aspera le disho Thea, vo avlar pishin kon el Dotor Katz i los introdisyo kon el zabit a ver lo, kontando di muevo todo lo ke vos dishi.

-Komo es ke veyes las kozas ? le demando el Dotor  Katz, el mizmo de origin alemana komo Thea.

Mark disho :- Se yo ke les traygo a komer kada dya. Les puedo dar avizo i asigurarme ke tomen las melizinas. Dispues vo dizir a los sanitaryos del puerto ke yay una hazinura in el vapor ke no se save.
Se via in los ojos blus de Mark ke los kerya ayudar ,dize Thea.

El Dotor se torno a Thea i le demando : Kualo pensas de este plan.  Le dishi : Kale azer koza para ayudar los. I los dos paresyan tan kalmos i siguros de eyos.

Bueno disho el Dotor te vamos a dar los hapes ma kare tener myedo i darles kantidad diversas asigun la edad, la salud personal, i el peso approximativo de kada uno. Alora vimos ke ya los konosya muy bien , dando informasyones prechizas ensima de kada uno de eyos. In mas de un mez de salida  in vyendolos kada dia los konosya  abastante.

Dispues los akompagni asta el puerto dizyendoles a ke se asiguren ke todos tomen los hapes.

No pudi dormir esta noche disho Thea pensando a los 13 poveretos i al risko tomado. Grasyas al Dio tenyamos solo una chika operasyon chirurgikala el dia de dispues i asperimos kon angusya ke las otoridades sanitaryas mos yamen. El aviso vino solo a la tadre ande mos disheron ke 13 pasageros del vapor « Cairo » estavan in un coma profundo. Mos demandavan kuantos hazinos pudyamos tomar ? Los 13  fue muestra repuesta. I empesimos a atakanar todo para risivir los in différentes servisyos. Estavan  comatozos de espantar, ma no solo, la salud de munchos de eyos no era buena, kon negras afeksyones pulmonaryas i otras. Para asanarlos dimuevo se kijo 2 mezes enteros.  Dia i noche eran debasho la surveyansa de polisyas a l’hospedal pormodo ke no tenyan derecho de kedar in Egito.

El Kapitan  se enfuryo el dia de dispues kuando no le aboltaron los pasageros i ke le disheron ke si los kerya devya de asperar a ke se sanen. Toda su furya no servyo de nada i tuvo ke deshar los  antes de aboltar a Hamburgo.

Una vez sanos los pasageros disheron ke keryan ir a la Palestina ande syertos tenyan parientes. Ma komo atakanar esto ? I deke manera ? No tenyan un visa de turismo, ni un certifikado de emigrasyon. Kon ke dokumentos ivan a poder pasar las frontyeras de las otoridades egiptianas i inglesas ?

Era un halis problema, muy yuch asigun la terminologya de Edmond.

Todas las demandas i formalitas para obtener de las otoridades britanikas un visa para la Palestina se toparon delantre una pared . El rechezo era total.

Pensimos muncho. No yavya otro remyedo ke maneras illegalas.

Untruna vez fue la polisya egiptiana  i la seguridad maritima ke mos ayudaron i mos propozaron un plan.
Antes de ir mas leshos, avro la parentesa pormodo ke esto me izo akodrar de este filmo de Steven Spielberg ke puedeser vitesh kon Tom Hanks ande un ombre ke por razones administrativas  no puede kitar el aeroporto ande se topa i no puede ir dinguna otra vanda i se keda al aéroporté mézès si no anyos kon la seguridad del aeroporto.

I estos 13 poveretos eran in un kavzo semejante. Eran debasho la Seguridad  maritima, sin visa no pudyan kedarsen, la polisya i las otoridades de la sivdad les avya dado avizo ke no pudyan ir a la sivdad,  tenyan sorveyansa dia i noche, el vapor aleman se avya yido, los ingleses no les permetyan de entrar in Palestina . Delantre este imbroglio  fue la Polisya  de la sivdad , probabilmente enfastyada de este kavzo i de la surveyansa ke devya azer 24 oras por dia , ke penso a un plan:

Mos disho ke nada pudya ir kontra a ke seygan mandados in la presyon de una otra sivdad  akompanyados de zabites: Por egzempyo la presyon de la sivdad de Port Saïd.

El veage iva azerse por treno ande très wagones ivan a ser reservados para eyos. Devyan ser akompanyados de una vanda de un kapo de polisya de là seguridad maritima ma ke el no se iva amostrarse kon su vistido de zabit official i de otra vanda kon la infirmyera Théa Wolf.

A Port Saïd devresh asegurarvos de topar un vaporiko de peshka kon bandiera egiptyana ke tyene el derecho de aserkarse de las aguas palestinyanas. La Polisya va akompanyar los pasageros clandestinos kon la vedette de la seguridad de Port Saïd asta el vapor de peshka i asegurarse a ke todos salgan de las aguas i del territoryo egiptyano. Esto fue el plan propozado a los 13 klandestinos. I kada uno de eyos tuvo ke dar su akordo.

El dia diskojido, todos los myembros del hospidal vinyeron a saludar los : los dotores, las enfirmyeras, la administrasyon  i empyegados  para ogurarlos reushita i buen veaje. Les avyan aparejado vistidos kayentes,  komidas i paras.

-Arrivimos , dize Thea a la presyon de Port Saïd muy kansos  dispues de oras de treno verso las 4 de la tadre. Mos asperava el coche ke toma los presoneros i los yevo a la presyon ande durmyeron . Antes de kitar Alexandria, mos avyamos aserkado de uno ke se yamava Benny ke savya organisar veajes para los klandestinos. Le avyamos demandado a ke mos tope un vapor de peshka kon bandiera egyptyana a alkilar. Kon su experiensa avya topado el vapor de peshka ke se kerya, ma avya estimado ke se kerya de mas una vedette kon motor fuerte  para akompanyar los , si devyan bushkar de eskaparsen kon adjile ( ?rapides). Se adjusto otra kira para este vaporiko de un italiano.

Veremos ke este akadavimyento  de Benny fue muy importante.

De fakto Benny se espantava de las chikas naves ke protejavan los vapores de guerra ingleses i ke se arodeavan todo el tyempo a ke no ayga aktos teroristos ke pudyan azer sabotage i patladear los énormes vapores ke guadravan. Estas vedettas no les ivan deshar entrar in las aguas palestinyanas. Malgrado el risko grande, todos paresyan kalmos. Yo les dizya ke todo se va pasar sin problemas i kon bueno, ma era lo ke esperava solo i bushkava de konvenser me a mi mizma tambyen. Dispues ke los deshi fui al hôtel mio, pensando a kada etapa ke devyan de azer. Les merki bividas, frutas, pan i kezo para el veage del dia de dispues ke devya turar  unos 48 oras.

Kuando vino el momento, Benny vino a tomarme i fuymos a la presyon ande los 13 refugyados mos asperavan. Kuando arivimos al puerto de Port Said, Benny mos desho unos minutos i abolto kon 3 personas de mas : 2 ermanos ungarezes i una chika tchekoslovaka ke eran bushkados por la polisya por  ser klandestinos i ke avyan entrado sin papeles in Egito. Estas très personas las avyamos eskondidos munchos mézès de la polisya, se adjustaron a los 13.  Tomimos el vapor de la seguridad maritima de Port Said fina el vapor de peshka . Mos abrasimos todos in un adio i todos se asuvyeron. Yo me kedi  kon la vedette de la polisya maritima akompagnandolos asta la fin de las aguas egyptyanas.

A esto momento muestro lavoro de azerlos salir de Egito sanos se eskapo ma kedava  el espanto a ke no reushen asta la fin.

Aboltada a Alexandria teniamos ke asperar  el telegramma ke devya dizir ke:

 « La tia arrivo kon bueno. »

Durante una semana ke mos paresyo mézès enteros, no tuvimos dingun haber. Nada. Nada.

Muy inkyetos a kada ora ke pasava de no risivir el telegrama asperado. Si dingun haber estavamos temblando para eyos. Asta ke se risivyo una larga lettra de Maria echada a la posta de Palestina . Mos dava todos los detalies de lo ke akontesyo.

Esto es lo ke eskrivyo :
Dos dias dispues ke mos fuymos arivimos in frente de Jaffa kon el vapor de peshka. I alora vimos ke una frégata de las fuersas britannikas estava vinyendo a ver mos, pishin mos echimos in el segundo vaporiko ke Benny avya aparejado i ke era muy rapido. La mer era dismontada i pudimos grasyas a la kompetensa del ekipage aserkarmos de las playas de Tel-Aviv el treser dia. Myembros de la Hagana mos asperavan i mos akompanyaron fina un kibboutz ande parientes mos risivyeron. A penas tuvimos estas novedades ke las trasmitimos al Police offisial del puerto ke mos avya ayudado a ke salgan de Egito i al zabit  ke avya akompagnado a Mark fina el Hospedal, para trankilizarlos. Ke sin el i Mark, los malorozos 13 ivan aboltar a Hamburg para eskapar in los kampos de exterminasyon nazis.

75 anyos antes era un tyempo ande los egyptyanos no tenyan esta aborasyon de los djidios . Azyan esforsos para  ayudar los poveretos djidios ke bushkavan de fuyir la barbaridad de los nazis.

Este ayudo historiko es poko konosido. Si solo esta historya pudya aserkar gentes para azer paz i dizir ya abasta de estas guerras ke no azen ke trayer yorros i dezastres.

Kualo dizir vos de mas. Espero ke vos plazyo esta historya komo me plazyo a mi.

A la semana ke vyene kon Edmond si kere el Dio.

Edmond Cohen y Renaud Souhami
Paris Fransya

Check Also

Radio:: Kan Ladino kon Alegra Amado i Kobi Zarco – 7/11/2025

Programas anteriores שישי, 16:00 – 15:00 El departamento de radio de la nueva corporación de …

Deja una respuesta

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.