Muestra lingua por Edmond Cohen: RAFI EITAN, LIBRATI i BACOS

edmond-cohen1Keridos amigos

Syempre digo ke no me plaze azer nekrolojiyas, ama no deve ser la vedra, porke yene apareji una emisyon kon solo nekrolojiyas… En mi idea, teniya de eskapar lo ke empesi ya aze unas kuantas semanas sovre la Kabala, i kuando me ambezi la muerte de Rafi Eitan (el ke aferro a Eichmann), de Maxi Librati (djudyo de Fransya ke paso por Auschwitz, el Ghetto de Varsovia, Dachau i otrun kampo, i despues tuvo una magnifika reushita komo merkader de fostanes) i de Michel Bacos (el komandante del avyon en Entebbe), pensi dizir unos kuantos byervos sovre eyos tres, i despues avlar de la Kabala. Ma la vida de Rafi Eitan fue tan rika en aventuras ke me daldei kon eya, i venido despues a Librati i a Bacos, ya no teniya muncho tyempo para eyos, i nada para la Kabala. No embarasa. La Kabala egziste desde siglos, i puede asperar otruna semana ke yo venga a eya. Si kyere el Dyo, sera la semana proksima.

Saludes a todos

Edmond Cohen
Paris – Fransya

——————————————————————————————

RAFI EITAN, LIBRATI i BACOS

Saludes a todos los oyentes de la emisyon Muestra lingua, la emisyon en djudeo-espanyol fundada por el profesor Haïm-Vidal Sephiha i prezentada agora por vuestro servidor Edmond Cohen, kon Philippe en la kabina.

Por empesar, vos akodro ke el proksimo atelye de konversasyon de Vidas Largas se tendra el martes 7 de mais, a las dos i medya, en el Centre Communautaire. Estos atelyes son avyertos a todos, venid munchos.

Vos akodro tambyen ke las emisyones de Radio J se pueden oir por internet sovre el sityo de Radio J, sea en direkto, à las 4 h 06 ora de Paris, o kuando se kyere, en klikando sovre las emisyones del djueves despues de mediudiya. http://radioj.fr/node/55

Oy vos tengo malorozamente de avlarvos de tres ombres ke mos desharon estos diyas, Rafi Eitan i Maxi Librati el 23 de marso, i Michel Bacos el 26 de marso.

Rafi Eitan, el ke aferro a Eichmann

Empesaremos por la vida de Rafael dicho Rafi Eitan, ke fue tan yena de aventuras inkreivles, lo mas dainda sekretas, ke afillu esto, kon lo poko ke savemos ya se puedriyan eskrivir no se kuantos romanes …Kale dizir tambyen ke, syendo lo ke era su ofisyo, kijo dizir la gerra sekreta, munchas kozas ke fueron dichas sovre el kedan dainda shupeliyas.

Rafi nasyo, de su haliz alkunya Hantman, en marso 1926, en el kibutz Ein Harod, de paryentes syonistos venidos en Palestina en 1923. Su padre era a la vez poeta i agrikultor.

Asigun lo ke meldi en Le Monde del gazetero Antoine Flandrin, el chiko Rafi entro en la Haganah a la edad de…dodje anyos ! Una vez manseviko entra en un komando dirijido por Itzhak Rabin.

En Haïfa, arrastando por los lagumes, va reushir a azer patladear una estasyon ingleza de radar del Monte Carmel. El gazetero no mos dize kuando izo esto i ke edad teniya, ni la razon de este atentado. Me digo ke, puede ser, este radar bushkava a los vapores klandestinos de la aliya beth. Despues de su arastamyento en los lagumes, sus haverim lo van a yamar Rafi el fedyendo…Kale dizir ke este nombre le sera dado despues para no konfundirlo kon el otro Rafael Eitan, el yamado Raful, ke va ser kapo de las armadas de Israel en 1978 i despues munchas vezes ministro.

Asigun lo ke meldi de otro gazetero, Yossi Melman, muestro Rafi Eitan, el fedyendo, izo parte en 1946, dunke a la edad de 20 anyos, de un komando ke mato a dos almanes nazis dichos Templeros, ke, por lo ke penso, deviyan lavorar para los arabos.

En 1947, es ferido en los ojos, en una operasyon para liberar a los prezoneros djudyos del kampo militar ingles de Atlit.

I kuando vyene la gerra de independensya, en 1948, kombate en el Palmah, i aya va ser ferido de muevo, esta vez al pye i a la oreja. Es entonses embiyado el el Shin Beth, el Servisyo de la seguridad de aryentro, kriado en disyembre 1948, i dirijido por Isser Harel. Komo se paso su entrada en el Shin Beth, Eitan lo konto :

« Estava asentado en un kafé kon Isser Harel, i el me amostra un balkon a la tresera tabaka de un han en frente, dizyendome : te kyero ver aya. No problema, le respondo, i me vo en frente, belledeo el oluk (la gouttière, the rain pipe), i me suvo kolay i presto, era delgado i fuerte en este tyempo, i ize un saludo de leshos a Harel. Kuando abashi, me disho ke era tomado… »

I Eitan adjunta, avlando al gazetero : « Kyeres ke te amostre komo suvi ? Seriya dainda kapache ». Kuando avla ansina, tyene 85 anyos…

Sovre esto, Eytan se va a Londra para estudyar, i abolta en Israel kon un diploma de la London School of Economics.

Kuando es kreado el Mosad, dirijido por el mismo Isser Harel, en 1951, Eytan entra en el Mossad ande se okupa al empesijo de luchar kontra los espyones del blok sovyetiko.

I despues se okupa de la kasa kontra los nazis kriminales, i sovre todo de Eichmann i de Mengele. Se ambeza ke son los dos en Argentina, akodrandovos ke los nazis ke pudyeron fuirse lo izyeron lo mas en paizes de lingua espanyola, sea la Espanya misma, ande, del tyempo de Franco, se selebrava kada anyo una misa en memorya de Hitler, sea en paizes de Amerika del sur, komo la Argentina de Peron i el Paraguay.

Kuando Eytan se ambeza a la vez la falsa identidad de Eichmann (Ricardo Klement) i su adereso en Buenos Aires, se va aya komo kapo de un komando del Mossad, i el 11 de mais 1960, aferra Eichmann en medyo de la kaye Garibaldi, kuando esta aboltando del lavoro.

« Fue una de las operasyones lo mas kolay ke tuve de azer, konto despues. Lo chapteash sovre el ombro derecho, aboltash el ombro syedro verso vos, tomash sus kavesa entre las dos manos i los arastash. Empesi a sentir sus sikatrizes i me di kuenta : el es. Kanti en silensyo el kante de los partezanos djudyos : « Mir Zaynen du ! » (aki estamos)

http://www.chambre-claire.com/PAROLES/Partzanenlied.htm

Eichmann es enserrado i eskondido semana entera en Buenos-Aires, emborrachado kon droga, vestido de ombre de ekipaje de El Al, i embiyado por avyon El Al sin ke los Arjentinos se den kuenta de nada (despues el governo de Argentina se amostrara muy arravyado, rumpyendo las relasyones diplomatikas kon Israel i indose delantre en Konsilyo de Siguridad de la ONU, ke kon palavras muy diplomatikas va achetar ke Eichmann sea djusgado en Israel). Una vez en Israel, Eichmann es aferrado komo si se topava aya de si mismo. Me akodro ke meldi el haber eskrito muy chiko en una pajina arryentro de France Soir, i salti en alto. Es solo el diya de despues ke todas las gazetas lo metyeron en primer pajina kon letras este boy…

No tengo menester de kontarvos komo Eichmann fue djusgado en un prochezo kuvyerto por las gazetas del mundo entero. Eichmann, defendido por un avokato alman, Robert Servatius, ke el mismo teniya eskojido, se disho « nicht schuldig » (no kulpavle) dizyendo ke solo se okupava de yevadura, sin por siguro saver lo ke afitava a los djudyos una vez yevados en Auschwitz.

Por siguro, esta defensa no puediya konvenser, ma Servatius teniya un argumento de defensa muncho mas fuerte, dizyendo ke el prochezo era sin valor syendo ke Eichmann aviya sido aferrado en kondisyones illegales (lo ke era vedra). Ma la Korte israelyana no acheto este argumento, konsiderando ke el derecho intervasyonal lo permetiya. A los ke, komo yo ke fui avokato, se interesan a la kuestyon, les akonsejo de ir a ver sovre internet un estudyo en franses de Leslie Green, intitolado Aspects juridiques du procès Eichmann :

https://www.persee.fr/doc/afdi_0066-3085_1963_num_9_1_1027

Eichmann fue kondenado a muerte, enforkado (izo el saludo nazi antes de morir), su puerpo fue kemado i su siniza echada en la mar ande dezaparesyo, komo la siniza de milyones de djudyos ke Eichmann teniya embiyado a la muerte.

Israel aviya demandado a Eitan de aferrar tambyen a Mengele, ma Eitan no pudo, syendo ke, komo se dize en franses, il le faut pas courir deux lièvres à la fois ( no kale korrer detras de dos lyevres a la vez). Ansina Mengele pudo eskaparse, fuirse de Argentina i irse en Paraguay. Pekado…

La vida de Rafi Eitan no se kedo en 1960 kon el aferramyento de Eichmann, afillu si dainda oy, Eitan keda para todos komo « el ombre ke aferro a Eichmann ».

Su vida kontinuo kon munchas otras aventuras, tan sekretas ke no es kolay de kontarlas, porke no se save muncho.

Dos anyos despues el aferramyento de Eichmann, en 1962, kuando Israel se ambezo ke Nasser aparejava, kon savyos venidos de Almanya, fuzeas para embiyar en Israel esyerkoles radyoaktivos, Eitan fue kargado de todo azer para baldar la koza. Por esto kaliya matar a los savyos Almanes, i para aserkarse de uno de eyos, Heinz Krug, parese ke Eitan abolto a un muy famozo nazi, Otto Skorzeny, famozo por tener liberado en 1943 a Mussolini enkarselado , i ke este mismo Skorzeny mato a Krug. El puerpo de Krug dezaparesyo para syempre. Uvo otros sinko matados, i los Almanes se espantaron tanto ke todos se fueron de Ayifton i las fuzeas no se izyeron.

Por dizirvos la vedra, si es siguro ke Krug dezaparesyo para syempre, no se save byen lo ke le afito. Si bushkash Otto Skorzeny sovre Wikipedia, el es ke mato a Krug, asigun los gazeteros Yossel Melman i Dan Raviv, myentres ke si bushkash Heinz Krug sovre Wikipedia, esta vez, asigun otro gazetero, Ronen Bergman, son los Israelyanos ke lo mataron. No so yo ke puedo dizirvos kual gazetero dize la vedra…

Se dize tambyen ke, en 1965, Rafi Eitan akonsejo a los Marrokis para aferrar al oppozante Ben Barka, syendo ke Israel, ke sentiya venir la gerra kon los arabos, keriya meter de su lado los paizes arabos dichos « moderados ».

Koza kuryoza, dingun gazetero avla del rolo de Eitan en el Mossad antes de la gerra de los sesh diyas, en 1967, gerra ke fue ganada, en grande parte, grasya a los servisyos sekretos. Vos akodro, por egzemplo, ke los israelyanos saviyan ande se topava kada avyon militar ejipsyano, i los destruyeron todos en d’una antes ke tengan tyempo de suvir en el ayre. Por siguro, todo el Mossad no se limita al solo Rafi Eitan, ama, asigun mi, en estos diyas tan importantes, Eitan tuvo de djugar un rolo, afillu si no se save el kual…

Meldi tambyen, de parte de Yossi Melman, ke Eitan, en 1968, reusho a merkar 200 tonas de uranium a una sosyeta belga, a merkar un vapor kon falsos papeles, i a yevar el uranium en Israel, para Dimona.

En 1972, Eitan sale del Mossad, ama meldi en la Gazeta Le Monde ke Eitan partisipo a la operasyon Birra del Dyo kontra los terroristos de Munich. Halbuki, Munich se paso en septyembre 1972, i si Eitan se fue este mismo anyo del Mossad, no veo komo pudo partisipar a la operasyon de kastigo.

Dizen tambyen en Wikipedia ke Eitan partisipo en 1981 a las operasyones tendyendo a destruir el reaktor nuklear irakyano Osirak.

Yo vos repeto lo ke meldo. Kualo ay de vedra en esto todo, no lo sé…Las mijores operasyones sekretas syendo las ke kedan sekretas, la vida de Rafi Eitan no es kolay de kontarvos…

En 1985 sale en Amerika el echo Pollard, un djudyo amerikano ke Eitan, lavorando por el Lakam, el servisyo israelyano de espyonaje syentifiko, teniya tomado komo espyon en favor de Israel. Kuando los Amerikanos se apersiven de la koza , Pollard bushka refujyo en la embashada de Israel en los Estados Unidos, ma los israelyanos no lo deshan entrar, para guadrar buenas relasyones kon los Estados Unidos. Pollard va ser kondenado a prezo vida entera, i a sido liberado solo despues de trenta anyos de prezo, en 2015, kon defensa de salir de los Estados Unidos durante 5 anyos.

Eitan es echado afuera de los servisyos israelyanos, i se va konsagrar asta 1993 a sus echos en la Sosyedad Israel Chemicals.

Despues funda el partido Gil, el partido de los retirados, i a la sorpreza jenerala, su partido obtyene 7 deputados a la Kneset, inkluyendo el mismo, en las eleksyones de 2006. No solo se topa ser deputado, ma ensima se ve metido por Ehud Olmert ministro de los retirados (ya tyene 80 anyos), lo ke va kedar asta 2009.

En 2011, para la fyesta de los 30 anyos de Radyo J, la radyo ke estash oyendo, vino Rafi Eitan komo musafir. I yo, komo myembro de la radyo, era tambyen kombidado kon mi mujer, tresalida a la idea ke iva ver al ombre ke aferro a Eichmann. Imajinava ke iva ver un djiz de James Bond, i fue sorprendida de ver un ombre vyejo i chiko, ke asemejava a su padre, i ke teniya 85 anyos.

Aki me vo kedar sovre este ombre, porke me keda dainda de avlarvos de dos otros, Maxi Librati i Michel Bacos.

Maxime Librati, djudyo de Fransya sovreviviente de la Shoá

Sovre Maxi Librati, ke mos desho el mismo diya ke Rafi Eytan, ama ke era un poko mas aedado syendo ke nasyo en fevrero 1925 en Fransya (Lyon) en una famiya venida del Maroko, no tengo tanto de kontar, ama yene fue un ombre de grande valor, ke yo konosi un poko. Bohor de 16 kriaturas (8 ijos, 8 ijas), fue aferrado solo en djulyo 1943 en Lyon i deportado en septyembre en Auschwitz. De aya, fue embiyado en el ghetto de Varsovia, ke ya aviya sido destruido, para tomar todo lo ke kedava. A la yegada de los Rusos, konosyo el kamino de la muerte asta un treno ke lo yevo en Dachau ande sovrebivyo, ma de muevo tuvo de azer un muevo kamino de la muerte asta un otro kampo ande de muevo sovrebivyo asta la yegada de los Amerikanos ke lo liberaron al kavo de avril 1945.

Maxi konto esto todo (en franses). Se pueden oir sus rekodros sovre interneten el sityo del memoryal de la Shoa :

Aboltado en Fransya, no kijo mas lavorar komo ovrero i kijo ser merkader. I lo fue. I kreo un echo ke tuvo una reushita maraviyoza.

Una de sus ocho ermanas se kazo kon un mushteri miyo, i kuando mi ijo bohor bushko un lavoro, se fue a lavorar un tyempo ande el. Lo veiya kada anyo al kal para Kipur, ma veniya tambyen para todas las komemorasyones de la Deportasyon i era muy hovarda para munchas ovras.

Aki tambyen me tengo de kedar sovre el, porke me keda de avlarvos de un treser ombre ke mos desho el 26 de marso : Michel Bacos.

Komandante del avyon en Entebbe

Todos se akodran ke fue el komandante del avyon de Air France ande suvyeron terroristos almanes ke tomaron komo rehenes a los viyajadores djudyos del avyon, ke sean israelyanos o no. Ovligaron a Bacos de ir a Entebbe, en Uganda. El komandante Bacos, fiel a la tradisyon, refuzo de deshar a sus viyajadores, i el i todo su ekipaje fueron de akodro para kedar rehenes kon los djudyos. Al kavo, komo se save, fueron liberados por un komando israelyano yevado por un syerto Yonatan Netanyau, ermano de Binyamin, i ke fue matado en la operasyon.

Michel Bacos no era kualsikyer komandante, aviya kombatido en las Fuersas Fransezas Liberas de De Gaulle durante la Gerra.

Muncho kedariya de kontar sovre este ombre korajozo, ama ya vino la ora de eskapar i vos digo al djueves ke vyene si kyere el Dyo !

Edmond Cohen
Paris, Fransya

Check Also

ENKONTROS DE ALHAD – 19 OKTOBRE 2025 – KONOSER LA TEFILA, ENTENDER LA GEULA – Balabay: ELIEZER PAPO – A las 13 oras (Arjentina) x Zoom – Mas orarios en el anunsio

Donativo para ayudar a Enkontros de Alhad   ENKONTROS DE ALHAD Avlados en Djudeo-espanyol – …

Deja una respuesta

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.